THƯ VIỆN QUỐC GIA VIỆT NAM

Dẫn nhập

Việc tìm kiếm những giải pháp cho các vấn đề trong cuộc sống là một nhu cầu tất yếu của mỗi người trong chúng ta. Có rất nhiều công cụ chỉ dẫn cách thực hiện, giải quyết vấn đề đã được xây dựng. Mục tiêu chính của các công cụ này là nhằm hỗ trợ việc tìm giải pháp một cách nhanh nhất và hiệu quả nhất có thể. Trong số các công cụ này, WikiHow là một phần mềm chia sẻ cách thức hàng đầu với nội dung rất phong phú và đa dạng, giúp ích rất nhiều cho người dùng trong việc tra cứu tìm giải pháp. Tận dụng lợi thế phát triển mở của WikiHow, chúng ta có thể xây dựng các nguồn tài nguyên giáo dục mở (OER) chất lượng nhờ vào quá trình đóng góp và chia sẻ không ngừng của người dùng.

1. Khái quát về WikiHow

WikiHow là phần mềm dạng dịch vụ web, được sáng lập bởi Jack Herrick, năm 2005 có trụ sở tại Palo Alto, California, Hoa Kỳ. WikiHow là một tổ chức lai phi lợi nhuận tập trung vào việc tạo ra các lợi ích chung toàn cầu [5]. Chức năng chính của WikiHow là chia sẻ cách thức làm mọi thứ trong cuộc sống, hướng đến sứ mệnh phục vụ toàn xã hội. Do đó, WikiHow là nơi mà bất cứ ai cũng có thể dễ dàng tìm hiểu cách để làm bất cứ điều gì mình cần.

Sứ mệnh của WikiHow là tạo ra những giá trị chung, giúp cho cả thế giới trở nên tốt đẹp hơn thông qua việc chỉ dẫn cách thức làm mọi việc. WikiHow đã tạo nên một thế giới cách thức, trang bị cho chính nó ngày càng nhiều hướng dẫn, nội dung phong phú và luôn được hoàn thiện, hỗ trợ đa dạng nhiều ngôn ngữ khác nhau, giúp cho hàng tỷ người dùng trên toàn cầu cải thiện cuộc sống của họ tốt hơn, không chỉ theo cách thông thường mà còn rất khác biệt (hình 1).

Hình 1. Một phần giao diện trang chủ của WikiHow tiếng Việt

Thế giới mà WikiHow muốn kiến tạo là một thế giới chia sẻ rộng lớn, cùng nhau đóng góp và tạo dựng nên một nơi có thể giúp được tất cả mọi người làm bất cứ điều gì họ cần. Việc xây dựng một kho tàng tri thức khổng lồ như vậy là một sứ mệnh dài lâu, không thể hoàn thành trong một thời gian ngắn được. Do vậy, WikiHow sẽ luôn luôn phát triển không ngừng, tạo nên những giá trị chung mang tầm vóc và ý nghĩa to lớn.

Tại WikiHow, một cộng đồng của những người giàu kiến thức và lòng nhân ái đang hợp sức với nhau để tạo ra thế giới cách thức mà tất cả chúng ta đang hướng tới. Niềm đam mê chung dẫn dắt mọi người tạo ra một tuyển tập chất lượng cao các hướng dẫn về cách để làm bất cứ điều gì. WikiHow không ngừng cải thiện mỗi bài viết cho đến khi cộng đồng tin rằng bài viết đó đã trở thành một tập hợp các hướng dẫn từng bước hữu ích nhất về một chủ đề cụ thể ở bất cứ nơi đâu. Mặc dù cộng đồng WikiHow nhận thức rằng có thể sẽ mất nhiều năm để thực hiện mục tiêu đầy tham vọng này, nhưng nó đã giúp đỡ được hàng triệu người mỗi ngày nâng cao chất lượng cuộc sống của chính họ và đóng góp vào những giá trị chung của cả nhân loại.

Trong số các trang con của WikiHow thì phiên bản WikiHow tiếng Việt cũng đã có một thời gian phát triển khá tốt và vẫn luôn được hoàn thiện từng ngày. Cộng đồng xây dựng WikiHow tiếng Việt cũng là một cộng đồng rộng lớn, bao gồm rất nhiều chuyên gia và người Việt khắp nơi trên thế giới tham gia đóng góp công sức xây dựng và tạo các bản dịch. Họ đã và sẽ luôn là một lực lượng tiềm năng cho sứ mệnh cao cả của WikiHow, đồng thời cũng là đội ngũ nòng cốt tham gia xây dựng các OER chất lượng hơn trong tương lai.

2. Cách thức hoạt động của WikiHow

Cũng giống như Wikipedia, WikiHow cũng là một “wiki”, cho phép người dùng có thể viết bài hoặc chỉnh sửa bất cứ trang nào trên trang web. Theo số liệu thống kê năm 2016, hàng nghìn người trên khắp thế giới đã hợp tác viết tổng cộng gần 200.000 bài hướng dẫn. Hiện tại WikiHow đang xây dựng các phiên bản WikiHow với 17 ngôn ngữ khác nhau trong đó có tiếng Anh, Tây Ban Nha, Đức, Pháp, Ấn Độ, Ý, Hà Lan, Bồ Đào Nha, Nga, Trung Quốc, Inđônêxia, Séc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ả Rập, Thái Lan và Việt Nam (có khoảng 3.000 tài liệu tiếng Việt được dịch ra từ tiếng Anh).

WikiHow hoạt động cơ bản dựa trên sự đóng góp tình nguyện từ cộng đồng các chuyên gia, nhà văn và biên tập viên đầy nhiệt huyết đến từ rất nhiều quốc gia nòng cốt của WikiHow. Một động lực phổ biến khiến mọi người đóng góp bài viết của mình là mong muốn được giúp đỡ người khác. Niềm vui được chung sức thực hiện một điều gì đó sẽ trở nên lớn hơn so với bất kỳ cá nhân nào có thể đạt được một cách độc lập, niềm hạnh phúc khi bài viết của mình được đọc bởi hàng nghìn người dùng và nhằm mục tiêu xây dựng các kỹ năng thực tiễn của thế giới như khả năng trình bày và lãnh đạo, khả năng đóng góp mở rộng cho nhiều loại đối tượng, tư duy mở và thiết thực.

Bất cứ người dùng nào cũng có thể chỉnh sửa WikiHow, điều này sẽ làm cho nội dung các bài viết của WikiHow thay đổi mỗi ngày, đặc điểm này cũng giống như Wikipedia. Bạn có thể xem các chỉnh sửa trong danh sách những thay đổi gần đây và những chỉnh sửa này luôn được kiểm duyệt thường xuyên. Những người tình nguyện kiểm duyệt các thay đổi sẽ nhanh chóng khắc phục các chỉnh sửa chưa tốt. Ngoài ra còn có hỗ trợ của một số công cụ kiểm soát chất lượng chỉnh sửa khác để đảm bảo rằng mọi bài viết luôn được cải thiện theo thời gian, khi ngày càng nhiều người dùng đóng góp hiểu biết và kỹ năng đặc biệt của họ.

Cũng giống như các phần mềm mã nguồn mở khác, WikiHow cũng sử dụng giấy phép chia sẻ Creative Commons. Mọi hướng dẫn của WikiHow được chia sẻ miễn phí thông qua Giấy phép Crea- tive Commons (https://creativecommons.org/licenses) cho phép các tổ chức và cá nhân tái xuất bản các bài viết của WikiHow phục vụ cho bất kỳ mục đích phi thương mại nào. WikiHow cũng chia sẻ miễn phí tất cả các phần mềm mã nguồn mở của chính họ.

WikiHow luôn coi mình là một tổ chức đa dạng, một công ty phi lợi nhuận tập trung vào việc tạo ra lợi ích chung toàn cầu phù hợp với sứ mệnh của mình. Để phát triển bền vững, WikiHow tự hỗ trợ về tài chính bằng cách hiển thị quảng cáo tuỳ chọn. Tuy nhiên, WikiHow không nghĩ rằng người dùng phải luôn đồng hành cùng quảng cáo. Vì thế, người dùng được phép loại bỏ các quảng cáo đơn giản bằng cách đăng ký một tài khoản để tham gia cộng đồng biên tập của WikiHow.

3. Tra cứu và tạo bản dịch sang tiếng Việt với WikiHow

Tính năng quan trọng nhất của WikiHow đó là lưu trữ các bài đăng chỉ dẫn có chất lượng và cho phép người dùng có thể tìm kiếm một cách dễ dàng. Trên trang chủ của WikiHow và WikiHow phiên bản tiếng Việt đều có phân chia thành các chuyên mục tuỳ theo ý nghĩa và lĩnh vực trong cuộc sống. Người dùng có thể sử dụng chức năng tìm kiếm có sẵn trên trang hoặc tìm kiếm theo chuyên mục.

Hình 2. Các chuyên mục trên trang WikiHow tiếng Việt

Để giúp người dùng ở Việt Nam đăng bài viết chỉ dẫn, WikiHow cho phép việc tạo bản dịch sang tiếng Việt từ các bài đăng bằng những ngôn ngữ khác. Để tạo bản dịch sang tiếng Việt, đầu tiên bạn cần tạo một tài khoản trên WikiHow tiếng Việt, sau đó tìm kiếm một bài viết tiếng Anh để dịch.

Có hai lựa chọn để tìm kiếm bài viết. Sau khi đã tìm được bài viết, bạn cần mở ra xem và kiểm tra trùng lặp. Việc tránh các nội dung trùng lặp trên WikiHow tiếng Việt là rất quan trọng. Do đó, khi chọn bài viết để dịch, bạn cần cuộn xuống phía cuối trang để kiểm tra bài viết đã được dịch sang tiếng Việt hay chưa. Khi đã được dịch sang tiếng Việt, trong mục “In other language” (Ngôn ngữ khác), bạn sẽ thấy dòng chữ “Tiếng Việt: [Tựa đề Tiếng Việt]”, nếu bạn không thấy dòng chữ này, bạn có thể tiến hành dịch bài viết sang tiếng Việt. Hình 2 thể hiện bài viết “How to Use Google Drive” đã được dịch sang tiếng Việt, bạn sẽ không tiến hành dịch lại bài này [4].

Hình 3. Bài viết “How to Use Google Drive”đã được dịch sang tiếng Việt [4]

Ngoài ra, người dùng có thể truy cập danh sách VI Volunteer Article Translation để chọn một bài viết tiếng Anh. Nếu bạn cần gợi ý hoặc muốn xem những bài viết về OER và những nội dung về giáo dục nói chung khác, hãy vào các tab “Selection List (OER)” hiện tại đã có một số bài viết; và “Selection List (General)”. Ở đó, bạn sẽ thấy một danh sách các URL dẫn tới các bài viết tiếng Anh. Một lần nữa, bạn cần đảm bảo mỗi bài viết bạn chọn từ các danh sách này chưa được dịch sang tiếng Việt bằng cách cuộn xuống dưới bài viết tiếng Anh để kiểm tra mục “Ngôn ngữ khác” [4].

Để dịch bài viết sang tiếng Việt, ví dụ như bài “How to Download Google Docs”, bạn thực hiện theo các bước sau:

Bước 1. Trên trang tiếng Anh của bài viết, nhấn vào “Edit” (Chỉnh sửa). Một hộp thoại wikitext sẽ xuất hiện. Đôi khi sẽ phải nhấn vào “Switch to Guided Editing” nếu hộp thoại wikitext không xuất hiện (hình 4).

Hình 4. Bài viết “How to Download Google Docs”bằng tiếng Anh [4]

Bước 2. Dịch trực tiếp trên trang tiếng Việt.  Thực hiện theo 3 bước con như sau:

- Sao chép toàn bộ văn bản wikitext và dán vào ô chỉnh sửa của bài viết mới trên trang tiếng Việt. Các bước như sau:

+ Đảm bảo rằng đã đăng nhập vào trang WikiHow tiếng Việt.

+ Nhấn vào “Viết bài”.

Hình 5. Chọn chức năng “Viết bài” [4]

- Dịch và điền tiêu đề bài viết mà bạn đang dịch vào trường ký tự. “Cách để” là cụm từ mặc định, vì thế, đừng gõ lại nó hoặc thêm những cụm từ tương tự khác như “Làm thế nào để...”, chỉ cần thêm tiêu đề. Luôn viết hoa chữ cái đầu tiên của cụm tiêu đề. Lưu ý: mỗi tiêu đề đều nói về cách làm một điều gì đó. Hãy nghĩ về cách chung nhất mà mọi người thường dùng để tìm kiếm chủ đề này trên mạng. Sau đó nhấn “Gửi”.

Hình 6. Điền tiêu đề bài viết [4]

Lưu ý quan trọng: Tiêu đề không nên quá dài, không nên chứa những từ không cần thiết hoặc thừa hoặc sai chính tả. Đọc lại tiêu đề để đảm bảo nó đã thể hiện nội dung chính xác trước khi bạn nhấn “Gửi”.

- Trang chỉnh sửa sẽ mở ra. Dán văn bản tiếng Anh của bài viết mà bạn đang dịch sang tiếng Việt vào ô chỉnh sửa. Đến đây, bạn đã có thể tạo được một bài viết trên WikiHow tiếng Việt. Việc còn lại chỉ là chỉnh sửa nội dung cho phù hợp và hoàn chỉnh là xong.

Hình 7. Biên tập nội dung bài viết [4]

4. Xây dựng các tài nguyên giáo dục mở chất lượng dựa trên nền tảng WikiHow 

4.1. Ý tưởng xây dựng tài nguyên giáo dục mở dựa trên WikiHow

WikiHow là một công cụ chia sẻ hiệu quả, nhận được nhiều sự đóng góp từ người dùng và sẽ luôn được hoàn thiện. Để phát huy thế mạnh này của phần mềm, chúng ta có thể sử dụng WikiHow để xây dựng và phát triển các OER chất lượng. Lượng thông tin trên WikiHow sẽ luôn được gia tăng không ngừng theo thời gian. Nội dung bao phủ của WikiHow cũng rất rộng, bao gồm cả các OER ở trong nó. Do vậy, để xây dựng được một OER dựa vào WikiHow là một điều hoàn toàn khả thi và vấn đề còn lại chỉ là tập trung vào những nội dung OER cần phát triển, đội ngũ đóng góp và thời gian để dần hoàn thiện nó.

Khi đã xác định được những nội dung cần phát triển, chúng ta sẽ vận động tham gia đóng góp bài viết từ cộng đồng, trong đó có cả những chuyên gia, nhà nghiên cứu đầu ngành, thậm chí là cả những người dùng hệ thống. Việc định hướng là rất quan trọng để có thể xây dựng được một OER chất lượng và có hệ thống. Để việc xây dựng OER có hiệu quả, những người phát triển và cộng đồng cần triển khai nội dung, phương tiện chia sẻ, theo dõi các hoạt động theo chủ đề, quảng bá những đóng góp và tiếp thu, chỉnh sửa một cách kỹ lưỡng, tham gia góp ý và sửa đổi một cách hợp lý và hoàn thiện nhất.

Một vấn đề quan trọng khác nữa đó là khả năng tham gia đóng góp của nhiều đối tượng người dùng là khác nhau. Thêm vào đó là vấn đề thời gian và duy trì hoạt động chia sẻ một cách có hiệu quả. Ngoài ra, cộng đồng WikiHow cũng cần theo dõi và hỗ trợ nâng cao chất lượng các bài viết, tránh các trường hợp phát sinh như chỉ viết được một phần rồi không ai tham gia hoàn thiện, viết chưa đúng với trọng tâm của chỉ dẫn, viết quá dài và thiếu các nhận xét góp ý... là những nhược điểm cần khắc phục dần theo thời gian.

Sự đóng góp là yếu tố cơ bản và xuyên suốt, là động lực phát triển của cả WikiHow tiếng Việt và các OER. Tận dụng được lợi thế phát triển mở của WikiHow là một bước đi đúng đắn. Tuy nhiên, để dần hoàn thiện mục tiêu xây dựng được các OER chất lượng, không chỉ có cộng đồng WikiHow mà tất cả chúng ta cần có sự nỗ lực lớn và không ngừng để có được những bước đi chắc chắn hơn trong tương lai.

4.2. Xây dựng các tài nguyên giáo dục mở dựa trên nền tảng WikiHow

- Về ý nghĩa: Trước hết chúng ta cần nắm rõ ý nghĩa của OER và WikiHow. OER được Creative Commons xác định là: “các tài liệu giáo dục được cấp phép miễn phí và công khai có thể được sử dụng cho mục đích giảng dạy, học tập, nghiên cứu và các mục đích khác”. Trong khi đó, sứ mệnh của WikiHow là: “bằng cách tạo ra các hướng dẫn hữu ích nhất trên thế giới, chúng tôi sẽ giúp cho mọi người trên hành tinh học cách để làm bất cứ điều gì”. Điểm chung giữa hai dạng này đều là ghi nhận những đóng góp xây dựng từ cộng đồng để hỗ trợ lại cho cộng đồng người dùng, cụ thể đối với OER là những đóng góp trong lĩnh vực sư phạm giáo dục.

- Về giấy phép: Nội dung bài viết của cả WikiHow và OER đều được cấp phép theo Creative Commons. Giấy phép cho cả WikiHow và OER là Creative Commons Attribution-Noncommercial-Share Alike 3.0 (Ghi công - Phi thương mại - Chia sẻ tương tự, phiên bản 3.0). Điều này có nghĩa là nội dung của WikiHow được tự do sửa đổi, tái xuất bản và chia sẻ. Khi phân phối lại thì cần lưu ý:

+ Phải ghi công bài viết trên WikiHow bằng cách liên kết rõ ràng với các trang nguồn trên WikiHow.

+ Không sử dụng vì mục đích thương mại.

+ Nếu sửa đổi hoặc xây dựng dựa trên nội dung của WikiHow, có thể phân phối các tác phẩm kết quả theo cùng một giấy phép hoặc giấy phép tương tự với Creative Commons.

- Về hiện trạng xây dựng OER và WikiHow ở Việt Nam: Hiện tại WikiHow đã có hơn 200.000 bài báo hướng dẫn cách thức bằng tiếng Anh, hơn 3.000 bài viết bằng tiếng Việt và vẫn đang phát triển nhiều hơn. Về chất lượng bài viết, công cụ đo lường tính hiệu quả của nội dung hiện tại là thông qua các phiếu bầu hữu ích và các dữ liệu bổ sung. Các danh mục có liên quan nhất đến OER bao gồm: Giáo dục - Truyền thông và Máy tính - Điện tử.

- WikiHow sẽ trở thành một nền tảng để hỗ trợ cho OER: Các bài viết về sư phạm sẽ dẫn đến việc tạo ra OER, trong khi các bài viết về kỹ thuật công nghệ sẽ cho phép phân phối OER và các bài báo trên mạng, cho phép quảng bá và lan toả mạng lưới OER.

+ Các bài viết về sư phạm sẽ tập trung vào các bước: Phát triển một chương trình đào tạo, làm việc cộng tác trong việc lập kế hoạch bài học, xây dựng một mục tiêu giáo dục, tạo ra một hướng dẫn học tập và cuối cùng là sẽ tạo ra được một OER.

+ Các bài viết về công nghệ sẽ sử dụng các phương thức như: Sử dụng dịch vụ lưu trữ và chia sẻ Dropbox, quét các tài liệu, đăng tải một Slideshow lên Slideshare, sử dụng GoogleDrive, cho phép việc chia sẻ tập tin và cuối cùng là hỗ trợ việc phân phối và chia sẻ các OER.

+ Các bài báo trên mạng sẽ sử dụng các phương thức như: Dùng các mạng xã hội như Facebook, Twitter, LinkedIn để đăng bài viết, sau đó trao đổi và chia sẻ, dùng Google Hangouts để trao đổi trực tuyến. Mục tiêu cuối cùng là quảng bá và truyền thông các OER, giúp cho OER đến với nhiều đối tượng người dùng hơn.

Như vậy, WikiHow sẽ là một công cụ tốt cho các nhà giáo dục, người học, cán bộ kỹ thuật và các tổ chức tạo ra, phân phối và quảng bá OER. Các nội dung về sư phạm, công nghệ và mạng lưới sẽ thay đổi theo thời gian. WikiHow là một wiki, nội dung bài viết sẽ có thể chỉnh sửa, điều này cho phép linh hoạt trong việc tuỳ chỉnh và điều chỉnh các bài báo khi các phương pháp OER thay đổi và được áp dụng trong các ngữ cảnh khác nhau. Bên cạnh đó, nội dung sẽ được cải tiến theo thời gian để đạt được mục đích giảng dạy hiệu quả nhất.

Kết luận

WikiHow là một phần mềm chia sẻ cách thức thực hiện mọi thứ trong cuộc sống rất có ý nghĩa và luôn được hoàn thiện không ngừng. Việc sử dụng WikiHow bằng tiếng Việt vẫn chưa thật sự phổ biến và rất cần sự đóng góp xây dựng để hoàn thiện thêm trong tương lai. Với cơ chế ghi nhận đóng góp ngày càng mở rộng, hỗ trợ đối tượng người dùng đa dạng, thu hút nhiều người dùng, WikiHow tiếng Việt đang nổi lên như một nền tảng hỗ trợ hàng đầu và hiệu quả trong việc xây dựng các OER chất lượng. Vấn đề còn lại là ở việc định hướng, duy trì hoạt động chia sẻ và tham gia đóng góp xây dựng của người dùng để WikiHow thật sự trở thành nơi chỉ dẫn hữu ích và hỗ trợ tất cả mọi người một cách hiệu quả nhất.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Cách tạo một trang Wiki. http://www.wikihow. vn/Tạo-một-Trang-Wiki.

2. WikiHow - Cách để dịch nội dung sẵn có. http:// thuvientlu.blogspot.com/2016/10/wikihow-cach-e-dich-noi-dung-san-co_50.html

3. WikiHow - Cách để làm bất cứ việc gì. http:// www.wikihow.vn/Trang-Chính.

4. WikiHow, Thư viện Đại học An Giang. http:// lib.agu.edu.vn/index.php?option=com_content&view=article&id=3028&Itemid=262&lang=vi.

5. Workshop: Tìm hiểu về WikiHow như một nền tảng thúc đẩy OER tại Việt Nam. http://www.thanglong.edu.vn/phong-ban/phong-tt-tl-tv/2514-workshop-tim-hieu-ve-wikihow-nhu-mot-nen-tang-thuc-day-oer-tai-viet-nam.

6. Bridget Connolly, WikiHow: a Tool to Support and Develop OER in Vietnam, Slide Presentation, 2016. https://www.dropbox.com/s/5mvaievw9b5c9b1/WikiHow%20OER%20Presentation_Eng.pdf?dl=.

7. One difference between wikiHow and Wikipedia community. https://forums.wikihow.com/discussion/ 16936/one-difference-between-wikihow-and-wikipedia-community#latest.

8. WikiHow. https://en.wikipedia.org/wiki/WikiHow.

9. WikiHow: How to do anything. http://www.wiki how.com/Main-Page.

________________________

ThS. Nguyễn Danh Minh Trí

Khoa Thư viện - Thông tin học, ĐHKHXH&NV, Đại học Quốc gia Tp. HCM

Nguồn: Tạp chí Thư viện Việt Nam. - 2018. - Số 2. - Tr. 22-27.

< Prev		Next >