Chưa bao giờ người ta bàn nhiều về văn hóa đọc như hôm nay. Đọc đang đứng trước một cơ hội và một nguy cơ. Cơ hội bởi mỗi người đều được tiếp cận với một khối lượng tri thức khổng lồ, được quyền lựa chọn. Nhưng nó lại tiềm ẩn một nguy cơ làm mai một thói quen đọc vốn có bởi sự lấn át của các phương tiện nghe nhìn quá nhiều, quá hấp dẫn. Vậy sẽ có tương lai nào cho văn hóa đọc trong thời đại thông tin?
Thế giới nằm trên mười ngón tay bạn
Đấy là câu nói cửa miệng của nhà tỉ phú người Mỹ Bill Gates - Chủ tịch tập đoàn Microsoft nổi tiếng - vừa có chuyến đi thăm Việt Nam (22-4-2006) vừa rồi. Bill Gates là biểu tượng rực rỡ nhất của cuộc cách mạng thông tin “làm đảo lộn thế giới” trong 20 năm qua. Quả thật, chính bản thân Bill Gates cũng không thể ngờ rằng, vai trò của công nghệ thông tin lại lan tỏa và có sức mạnh kỳ lạ như vậy. Đến Thượng đế bây giờ cũng phải đứng sau Internet. Chỉ riêng hệ điều hành Windows, hiện tại đã có hơn 1 tỉ máy vi tính với hơn 2 tỉ người sử dụng trên hành tinh này. Qua mạng, người ta có thể gửi thư, đọc báo, nhận tài liệu, xem phim, nghe nhạc, mua bán mọi hàng hóa, giao dịch thương mại, giao lưu trực tuyến… Internet đã làm cho thế giới này bé nhỏ đi nhiều. Một vụ nổ bom ở Iraq, một trận đấu tranh Cup C1, một ca phẫu thuật thay mặt ở tít phương trời xa có thể hiển hiện, đan xen ngay “trong bữa cơm chiều nhân loại”.
Vậy là các thú vui đọc (tìm hiểu tri thức ghi trên giấy qua kênh thị giác) đang bị các thú vui khác lấn lướt và làm cho mất dần vai trò độc tôn của nó. Nếu ngày xưa trẻ em chỉ biết Lục Vân Tiên, Tây Du Ký hay Chiến tranh và hòa bình… qua sách vở thì bây giờ, phim truyện, phim hoạt hình, tranh ảnh đã làm thay việc đó. Trẻ em, mà chẳng cứ trẻ em, thanh thiếu niên mọi lứa tuổi cũng chúi đầu, chúi mũi vào xem truyện tranh, vào mạng lấy thông tin và nhất là ngồi lì trên máy chơi games. Các “Games thủ” mê mải với các trò chơi trực tuyến vô cùng hấp dẫn. Tật ghiền chơi games giờ đây như một bệnh dịch. Và hiếm thấy ai đó chong đèn đọc sách thâu đêm, chúi đầu vào việc “dùi mài kinh sử” với hết chồng sách này đến tập sách khác. Nếu có, những người như vậy dễ bị thiên hạ cho là “lạc hậu”, là “lập dị”, là “lũ mọt sách hâm đơ giữa thời hiện đại”.
Đọc: Một nghệ thuật, một khoa học
“Đọc cũng là một nghệ thuật”. Đó là câu nói của vị lãnh tụ nổi tiếng của giai cấp vô sản: V. I. Lênin. Điều khá lý thú là ngày sinh của một trong những nhà sáng lập chủ nghĩa Mác này lại trùng đúng ngày Bill Gates tới Việt Nam (22 - 4). Hai con người, hai thời đại, hai tuyên ngôn, nhưng ý tưởng và quan niệm của họ về sự tiếp cận tri thức và lĩnh hội các giá trị mà tri thức đem lại là hoàn toàn giống nhau.
Chữ “nghệ thuật” của Lênin dùng trong châm ngôn trên có ý nghĩa gì? Nghệ thuật đọc ở đây chính là biết đọc sao cho hợp lý, khoa học và tích cực nhất (về thời gian, dung lượng và nội dung). Chả có ai trên thế gian này lại có đủ hơi đủ sức mà đọc cho hết tất cả, dù chỉ một số lượng sách trong một lĩnh vực hẹp. Theo thống kê từ Cục Xuất bản - Bộ Văn hóa - Thông tin, trong năm 2005, các nhà xuất bản ở nước ta đã công bố hơn 20 ngàn đầu sách với khoảng 250 triệu bản in. Con số đó chưa nhiều, nhưng là một kỉ lục so với 10 năm trước đây. Và trước một núi sách, một biển tri thức như vậy, ta sẽ đọc thế nào đây? Mỗi ngày một cuốn sách. 360 ngày, vị chi 360 cuốn. Ngay số lượng này thôi chắc gì chúng ta đã đọc nổi? Đó cũng chỉ là con số quá “khiêm tốn” so với 20 ngàn đầu sách một năm.
Muốn biết đọc trước hết phải ham đọc. Bởi đọc là một sở thích nhưng cũng là công việc đầy nặng nhọc. Nhiều người đọc để giải trí, một thú vui. Song, đọc không phải là một trò chơi nếu ta muốn phấn đấu thành tài. Chỉ khi chúng ta coi việc đọc như một say mê tự thân, ta mới dám vượt khó, mới ham đọc và mới hiểu hết những tri thức nằm trong sách vở. Có nhiều tri thức phải qua bao nhiêu “cửa” ta mới có cơ hội hiểu hết, “thẩm thấu” và biến thành tri thức của riêng mình. Đọc, xét cho cùng là một công việc gian nan, đầy lao lực, phải có kinh nghiệm và phải được trang bị một tri thức nền cần có. Vào các thư viện lớn ở Hà Nội hay các thành phố khác ở nước ta bây giờ (Thư viện Quốc gia VN, Thư viện Thông tin KHKT, Thông tin KHXH, Thư viện Hà Nội, Thư viện TP. Hồ Chí Minh… ) chúng ta cũng thấy có một số lượng người đọc không nhỏ. Nhưng thử làm một cuộc điều tra xã hội học nhỏ, ta cũng thấy số người đọc vì ham thích hoặc vì say mê khoa học không nhiều. Nhìn đi nhìn lại cũng chỉ một số gương mặt. Trong khi đó, số độc giả “đọc gạo” (đọc để thi, đọc để hoàn tất một chứng chỉ, đọc để làm xong một việc nhất thời nào đó rồi bỏ… ) lại chiếm số đông. Không tạo cho mình một thói quen máu thịt với việc đọc thì chẳng chóng thì chầy, ta cũng sẽ mải mê với những ham thích khác mà bỏ qua việc đọc. Có chăng, chỉ là một sự “đọc xổi” mà thôi.
Trong buổi giao lưu với sinh viên Đại học Bách Khoa Hà Nội 23-4 vừa rồi, Bill Gates đã khuyên các bạn sinh viên là “phải biết đầu tư thực sự cho học vấn của mình. Phải biết học để bắt kịp thời đại”. Chính ông nói rằng hồi còn nhỏ, bố mẹ ông đã không tiếc tiền mua sách và ông đã say sưa đọc quên ăn, quên ngủ (điều mà ngay cả học trò Mỹ cùng lứa Bill cũng ngạc nhiên). Bí quyết mà ông tiết lộ là phải có óc tò mò, ham tìm tòi, học hỏi. Chính nhà bác học A. Einstein cũng từng khuyên lớp trẻ là “ ...phải biết ngạc nhiên từ những điều mà tưởng chừng không đáng ngạc nhiên”. Muốn vậy, ta phải bình tĩnh tìm trong sách vở. Chỉ có sách vở và những câu chữ nằm trên giấy mới giúp chúng ta thu nhận kiến thức hệ thống nhất, sâu sắc nhất để từ đó, chúng ta nâng cao trí tưởng tượng của mình. Chính óc tưởng tượng sẽ chắp cánh cho chúng ta có cơ hội bay cao, bay xa.
Văn hóa đọc đã xuống cấp tới mức báo động chưa? Có thể chưa đến “đèn đỏ” đâu, nhưng “đèn vàng” đã cảnh báo một nguy cơ có thể đến. Đó là việc chểnh mảng và thiếu nhiệt huyết trong việc đọc. Thanh niên ta bắt đầu lười đọc và đọc thiếu nghiêm túc. Ngày 23-4 vừa rồi cũng là ngày mà UNESCO chọn là Ngày đọc sách thế giới. Hãy tự tìm và trau dồi cho mình thói quen đọc đi bạn. Vào mạng đọc “ảo” và ngồi bàn đọc sách đều tốt cả. Thời đại thông tin dạy chúng ta phải biết tận dụng cơ hội và nắm bắt thời cơ. Vậy công nghệ hiện đại giúp chúng ta nối dài cánh tay mình. Chúng sẽ hỗ trợ cho nhau nếu chúng ta biết kết hợp hài hòa nhu cầu đọc đang có trong cuộc sống. Cái gì cũng cần có chừng mực bạn ơi. Thái quá như bất cập mà!
---------------------------------------------------
Tác giả: TS. Phạm Văn Tình
Nguồn: Tạp chí Thư viện số 3/2006
| < Prev | Next > |
|---|