Bài phỏng vấn bà Sari Feldman – cố vấn cao cấp, nguyên Chủ tịch Hiệp hội Thư viện Hoa Kỳ (ALA), về vấn đề cho mượn sách điện tử, cấm vận và quyền truy cập cũng như việc vận động và hỗ trợ quyền truy cập miễn phí tài liệu số cho tất cả các thư viện ở Hoa Kỳ.
Đây là một khoảng thời gian khó khăn đối với các thư viện kể từ khi thành lập nhóm làm việc về Thư viện và Nội dung kỹ thuật số (DCWG) của Hiệp hội Thư viện Hoa Kỳ cách đây 10 năm trước. Một phản ứng trực tiếp từ Hiệp hội đã được đưa ra cùng với nỗ lực quốc gia nhằm đạt được quyền cho các thư viện truy cập sách điện tử của các nhà xuất bản Big Five (khi đó là Big Six).
Trước khi DCWG thành lập, nhiều nhà xuất bản không sẵn sàng bán hoặc cho các thư viện thuê sách điện tử, sách nói kỹ thuật số. DCWG đã có cuộc đối thoại với các nhà xuất bản và cuối cùng họ đã chấp thuận. Mặc dù, trước khi nhà xuất bản Macmillan cấm vận 8 tuần đối với các sách mới năm 2019, giá cả và các điều khoản bán và cho thuê của các nhà xuất bản luôn thay đổi theo hướng bất lợi cho thư viện.
Gần đây, các nhà xuất bản chuyển sang cấp quyền truy cập thay vì mô hình sở hữu. Các bộ sưu tập sẽ được định giá và thư viện được phép sử dụng trong 2 năm hoặc theo hướng cấp quyền truy cập trong 01 năm và trả tiền cho mỗi lần sử dụng. Tuy nhiên chi phí vẫn rất cao, thường gấp 5 lần giá bán lẻ cho một bản sao tài liệu. Khi Amazon dần trở thành nhà xuất bản lớn nhất của sách điện tử, sách nói kỹ thuật số, họ đã ra lệnh cấm bán và cho thư viện thuê tài liệu điện tử bản gốc và độc quyền, việc làm này đã tạo nên lời kêu gọi cho quyền truy cập sách điện tử miễn phí.
Thư viện đã phải đối mặt với những thách thức xung quanh nội dung tài liệu số trong một thời gian dài - tại sao bây giờ tập trung đề cập lại vấn đề này?
Ban đầu, Nhà xuất bản Macmillan thực hiện cấm vận quyền truy cập của thư viện với những tên sách có dấu Tor và tuyên bố đây là một thử nghiệm. Sau đó, nhiều cuộc đàm phán giữa các giám đốc thư viện với ban lãnh đạo của nhà xuất bản đã diễn ra nhưng kết quả lại là một lệnh cấm vận lớn hơn được áp dụng vào tháng 11/2019.
Các thư viện không thể thuê bất kỳ tên sách mới nào do Nhà xuất bản Macmillan xuất bản trong vòng 8 tuần, ngoại trừ một bản sao duy nhất cho mỗi một thư viện mà không tính tới quy mô của thư viện hoặc cộng đồng xung quanh.. Quy định này không được chấp nhận ở nhiều cấp độ, nó đã vi phạm quyền tự do truy cập thông tin, gây ra tình trạng bất bình đẳng giữa bạn đọc có và không có lợi thế về kinh tế cũng như tác động tiêu cực tới mối quan hệ giữa nhà xuất bản và thư viện.
Các thư viện trả tiền cho nội dung tài liệu số và trên thực tế thì chi phí phải thanh toán cao hơn nhiều so với giá bán lẻ. Đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái của cuốn sách, thư viện tạo ra không gian để khám phá các đầu sách, quảng bá và hỗ trợ các vấn đề liên quan đến sách, tác giả và việc đọc. Văn phòng ALA Washington đã tổ chức một cuộc vận động mạnh mẽ, công khai về giáo dục bao gồm một bản kiến nghị kêu gọi Nhà xuất bản Macmillan gỡ bỏ lệnh cấm vận. Bên cạnh đó, nhiều thư viện trên toàn quốc đã bắt đầu tẩy chay việc mua tài liệu số của Macmillan.
Theo Bà, việc cấm vận và giới hạn quyền truy cập có tác động như thế nào đến bạn đọc? Tại sao lệnh cấm vận lại nghiêm trọng đến vậy?
Giới hạn quyền truy cập của thư viện vào các đầu sách mới đồng nghĩa với việc giới hạn quyền truy cập cho những bạn đọc lệ thuộc nhiều vào thư viện. Macmillan đang hạn chế quyền truy cập công bằng và ngăn chặn khả năng bạn đọc khám phá các tên sách, tác giả mới thông qua thư viện.
Bạn đọc bị thu hút bởi sách điện tử và nếu các thư viện không có số lượng tài liệu điện tử cần thiết để đáp ứng nhu cầu đó cùng với thời gian chờ đợi quá lâu sẽ làm giảm nhu cầu khám phá và quan tâm đến sách điện tử của họ.
Chuyện gì xảy ra trong tương lai nếu không có gì thay đổi?
Các nhà lãnh đạo thư viện tin rằng, nếu không có động thái mạnh mẽ đối với lệnh cấm vận của Macmillan, các nhà xuất bản khác cũng sẽ cân nhắc tới các lệnh cấm vận tương tự hoặc sẽ đưa các điều khoản bất lợi hơn cho thư viện trong việc thuê tài liệu.
Đại dịch Covid - 19 đã tạo ra một bước ngoặt mới cho tương lai của tài liệu số. OverDrive- nhà phân phối hàng đầu các bộ sưu tập sách điện tử, sách nói kỹ thuật số đã chứng kiến sự gia tăng lớn về số lượng đăng ký thẻ thư viện tại thời điểm này, những người lần đầu sử dụng nội dung số và lượt sử dụng các loại hình tài liệu nói trên ngày một tăng dần. Các tòa nhà thư viện bị đóng cửa và những bạn đọc trước đây không thích đọc sách điện tử thì nay cũng đã chấp nhận chúng, những bạn đọc này không thể hoặc không muốn mua sách truyền thống nhất là trong thời điểm dịch bệnh đang diễn ra phức tạp, rất ít thư viện có cách để có thể cho bạn đọc mượn.
Trong thời kỳ đại dịch, để đáp ứng nhu cầu sách điện tử cho bạn đọc, các nhà xuất bản đã cho phép các trường học và thư viện truy cập các bộ sưu tập miễn phí hoặc với chi phí thấp. Nhà xuất bản Macmillan đã gỡ bỏ lệnh cấm vận và đưa giá cung cấp dịch vụ của họ trở lại mức trước khi bị cấm vận.
Chúng tôi hy vọng rằng tinh thần hợp tác này sẽ tiếp tục được phát huy để cùng nhau vượt qua giai đoạn khủng hoảng đại dịch. Bên cạnh đó, các thư viện cũng cần thấy được những thách thức sau khi giãn cách xã hội. Liệu sự lưu thông của sách truyền thống có hồi sinh sau khi các thư viện của Hoa Kỳ mở cửa trở lại? Các thư viện hiện đang sử dụng rất nhiều kinh phí cho việc xây dựng các bộ sưu tập sách điện tử, sách nói kỹ thuật số và việc cắt giảm ngân sách là điều đã được dự đoán, liệu có còn ngân sách cho các tài liệu, sách truyền thống trong tương lai?
Hiện tại, ngành xuất bản đang bị ảnh hưởng bởi virus Corona. Các kho phân phối đã đóng cửa, nhân viên tạm nghỉ, kế hoạch xuất bản bị lùi lại do nhu cầu giảm sút.
Tôi tin rằng tương lai của các nhà xuất bản sẽ gắn liền với tương lai của các thư viện trước tín hiệu khả quan khi mà lãnh đạo các nhà xuất bản và thư viện cùng nhau khởi động lại hệ sinh thái đọc và hợp tác để vực dậy ngành xuất bản, tạo nên 01 xã hội đọc sách sôi động trở lại. Vai trò của thư viện trong các hoạt động tuyên truyền, quảng bá các tên sách trực tuyến sẽ ngày càng được nâng cao, nhất là trong giai đoạn khi mà các sự kiện giao lưu với tác giả bị huỷ bỏ, một số hiệu sách phải đóng cửa vĩnh viễn và các cuộc tọa đàm, giao lưu tác giả, tác phẩm bị rút ra khỏi các chương trình của thư viện.
Theo Bà, thư viện đóng vai trò gì trong chuỗi phát triển sách điện tử?
Các thư viện đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng và duy trì lượng bạn đọc, tạo ra sự khám phá về các tác giả mới và có sách bán chạy đồng thời cung cấp cơ hội tiếp cận công bằng cho những bạn đọc ở các vùng sâu vùng xa, những nơi không nhiều nguồn tài nguyên thông tin nhất và những người khuyết tật lệ thuộc nhiều vào thư viện để khai thác tài liệu. Những người làm thư viện được đào tạo để cung cấp các dịch vụ tư vấn cho bạn đọc và hỗ trợ họ ở mọi lứa tuổi. Tiếp cận bình đẳng là một trong những giá trị cốt lõi của thư viện công cộng và phải được duy trì trong kỷ nguyên số.
Theo Bà, tương lai trong việc cho mượn sách điện tử trong vòng 10 năm tới là như thế nào? Điều này sẽ có ý nghĩa gì đối với bạn đọc?
Tôi cho rằng có rất nhiều thiện chí giữa các thư viện và các nhà xuất bản do đó các thư viện sẽ vượt qua thử thách hiện tại này của Nhà xuất bản Macmillan. Các nhà xuất bản và thư viện có mục tiêu chung là xây dựng và duy trì văn hóa đọc; các tác giả cũng rất quan tâm đến việc có sách của họ trong thư viện hay không và có nhận được sự quảng bá từ những người làm thư viện, phương tiện truyền thông và các chương trình của thư viện hay không. Tôi thực sự tin tưởng những nỗ lực này sẽ giúp tìm ra mô hình kinh doanh mới cân bằng lợi ích và chi phí giữa thư viện và nhà xuất bản. Tương lai sẽ không chỉ dừng lại ở duy trì mà còn là xây dựng nên ngành công nghiệp sách điện tử.
Cho đến nay, thông điệp chính của Bà là gì và điều này có gây được tiếng vang trong lĩnh vực thư viện và hơn thế nữa không?
Thông điệp về quyền truy cập miễn phí - giá trị cốt lõi của các thư viện Hoa Kỳ là tiếng nói đồng lòng quan trọng nhất. Tất nhiên, các thư viện trả tiền mua quyền truy cập tài liệu nhưng giá cả phải ở mức phù hợp. Trên thực tế, khi sự quan tâm của bạn đọc tới các bộ sưu tập được truy cập miễn phí ngày càng tăng, lo ngại về những tài liệu mà Amazon không có sẵn cho các thư viện thuê, đã được nâng lên ở mức ưu tiên cao hơn. Các thư viện trên khắp Hoa Kỳ muốn ALA tiếp tục nỗ lực vận động cho thông điệp này.
Cho đến nay, ALA đã làm được những gì?
Một bản kiến nghị trực tuyến được công bố rộng rãi thông qua phương tiện truyền thông xã hội gửi đến nhà xuất bản Macmillan vào tháng 10/2019 ngay trước khi lệnh cấm vận có hiệu lực. ALA đại diện cho các thư viện đã có các buổi làm việc với Macmillan kêu gọi chấm dứt lệnh cấm vận và kết quả là cuối tháng 3/2020 nó đã được gỡ bỏ. ALA cũng sử dụng mối quan hệ của mình với các nhà xuất bản Big Five để duy trì đường dây liên lạc thông suốt và không một nhà xuất bản nào khác đang cho rằng cấm vận là một lựa chọn bán hàng khả thi.
Văn phòng ALA Washington cũng nhận thấy rằng các thư viện có rất ít lợi thế trong việc thương thảo các điều khoản hợp đồng với các nhà xuất bản để có được những điều khoản có lợi hoặc giá cả phải chăng hơn.Một quyết định được đưa ra nhằm tìm kiếm giải pháp mang tính lập pháp. Một lá thư đã được gửi đến Uỷ ban Tư pháp của Quốc hội kêu gọi ủng hộ thư viện. Những nỗ lực tương tự cũng đã được thực hiện bởi các thư viện công lập từ quy mô địa phương cho tới cấp quốc gia. Hầu hết các nhà lãnh đạo chính phủ và các bên liên quan đều bất ngờ trước việc các thư viện không đủ khả năng mua một số nội dung của các bộ sưu tập sách điện tử, sách nói kỹ thuật số với bất kỳ giá nào.
Những đề xuất gần đây ở bang New York nói lên điều gì? Bà có nghĩ rằng họ đã đưa ra một mô hình kiểu mẫu?
Tôi nghĩ rằng những hành động gần đây của Toà Thị chính Rhode Island, luật pháp của bang New York và các cuộc điều tra ban đầu của các văn phòng Bộ Tư pháp từ bang Maryland đến Washington, tất cả đã tạo ra cơ hội để vấn đề mà thư viện đang gặp phải tiếp cận được với chính phủ, báo chí và các bên liên quan. Tuy nhiên, hiện tại do tác động của dịch bệnh, sự suy thoái kinh tế và chính sách giãn cách xã hội nên phải cần thêm một thời gian nữa để giải quyết vấn đề này.
Vậy pháp luật có phải là câu trả lời duy nhất?
Văn phòng ALA Washington tin rằng luật pháp ở cấp tiểu bang hoặc quốc gia là giải pháp tốt nhất cho vấn đề này. Nếu không có chính sách tương tự như các quyền mà Luật Bản quyền Hoa Kỳ quy định, sẽ khó đạt được đầy đủ quyền sở hữu hợp pháp để thư viện có thể cho mượn, biếu tặng, lưu trữ, bảo quản, phục vụ người khuyết tật và và đảm bảo được quyền riêng tư của người sử dụng thư viện.
Không chỉ có hành động của các nhà xuất bản là đáng lo ngại, các tác động của nền tảng kỹ thuật số thì sao?
OverDrive là nền tảng thống trị trên thị trường thư viện. Mặc dù có các lựa chọn khác cho thư viện nhưng nhìn chung là có rất ít sự cạnh tranh trên thị trường này. Hiện tại, OverDrive vẫn là một đồng minh mạnh mẽ của các thư viện, đồng thời sẵn sàng nỗ lực hỗ trợ các hoạt động nhằm loại bỏ lệnh cấm vận của Nhà xuất bản Macmillan để thư viện có quyền truy cập miễn phí vào nội dung các bộ sưu tập sách điện tử, sách nói kỹ thuật số. Không nhiều khả năng trong tương lai gần việc phát triển nền tảng mới sẽ được thúc đẩy do ảnh hưởng từ nền kinh tế hiện tại nên nguồn ngân sách chi cho thư viện sẽ không được mở rộng.
Các thư viện có thể xây dựng liên minh tiềm năng nào?
Các thư viện cần phải chắc chắn rằng thông tin chính xác về việc cho mượn sách điện tử, sách nói đến được với các tác giả, công chúng và bạn đọc.
Việc cho phép các nhà xuất bản kiểm soát tình hình khi họ được quyền quy định nội dung của các hợp đồng sẽ khiến các thư viện ở vào thế bất lợi. Việc nỗ lực xây dựng lại mối quan tâm đến hoạt động của thư viện tại Quốc hội và các bang có tính chất quyết định trong tương lai. Sự ủng hộ từ các tác giả cũng có ảnh hưởng vô cùng lớn trong công tác vận động của thư viện. Mối quan hệ với Hiệp hội Tác giả, tổ chức PEN Hoa Kỳ và các tổ chức khác để bảo hộ quyền tác giả sẽ rất cần thiết cho các vấn đề này. Việc hợp tác với nhóm nghiên cứu ngành công nghiệp sách (BISG) sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong nỗ lực đạt được quyền truy cập đầy đủ vào nội dung của các bộ sưu tập sách điện tử, sách nói kỹ thuật số.
Theo Bà, thư viện sẽ cần có những lưu ý nào khác?
Các thư viện sẽ cần phải nhận thức được vấn đề lưu thông tài liệu trong điều kiện “bình thường mới”. Việc thu thập dữ liệu về tác động của COVID-19 đối với việc sử dụng thư viện của bạn đọc và sự lưu thông của tài liệu số và truyền thống sẽ giúp làm nổi bật xu hướng sử dụng tài liệu trong tương lai, từ đó xây dựng kế hoạch phát triển tài liệu. Cần lưu ý đến ngành xuất bản và chuỗi cung ứng từ tác giả đến người bán hàng sẽ cung cấp thông tin cho thư viện có thể kịp thời đưa các giải pháp mang tính lập pháp phù hợp với tình hình thực tế. Simon và Schuster, một trong những nhà xuất bản của Big Five đã được rao bán ngay trước đại dịch. Liệu việc bán các nhà xuất bản có tiếp tục diễn ra và những nhà xuất bản khác trong Big Five có nguy cơ bị bán và sáp nhập?
Điều duy nhất chúng ta biết là tốc độ tăng trưởng của việc đọc sách điện tử và tài liệu có nội dung số đã tăng lên khi con người bị cách ly do các lệnh giãn cách xã hội. Đại dịch được ví như một phương thức tiếp thị cho nội dung tài liệu điện tử và chúng ta có thể hy vọng mức độ sử dụng và nhu cầu về nội dung tài liệu điện tử cao hơn nữa sau thời kỳ đại dịch.
Nguồn:https://www.ifla.org/node/93031?og=7351; https://www.ifla.org/node/92592?og=7351
_____________
Lê Thu Hiền tổng hợp
| < Prev | Next > |
|---|