THƯ VIỆN QUỐC GIA VIỆT NAM

Trong xu thế số hóa kí hiệu phân loại tài liệu tại các thư viện khoa học và chuyên ngành, trung tâm lưu trữ thông tin, việc ứng dụng khung phân loại khoa học nhất, thỏa mãn tương đối yêu cầu phân loại tài liệu và mang tính phổ cập là việc cần thiết. Qua thời gian dài sử dụng khung phân loại UDC tại hệ thống thư viện công cộng, chúng ta đã nhận ra nhiều điều bất cập khi dung lượng và nội dung môn ngành tri thức của tài liệu ngày càng phong phú, đa dạng. UDC chưa đảm đương việc tạo lập chỉ số cơ bản phản ánh nội dung, hình thức và công dụng của tài liệu. Ngay cả việc được ghép thêm bằng cách cộng hơn hai chỉ số cơ bản đã tạo ra không ít bối rối cho việc tạo lập bộ máy tìm tin và thuật ngữ tìm tin. Tuy nhiên UDC đã giải quyết một số vướng mắc khi phân loại tài liệu về Đảng và về Chủ tịch Hồ Chí Minh hay một số chủ đề chuyên ngành khác. Với xu thế chung, DDC đã trở lại với hệ thống thư viện công cộng bằng việc Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch) và Thư viện Quốc gia Việt Nam đã ban hành các văn bản liên quan về việc sử dụng thống nhất và phổ biến áp dụng DDC cho toàn hệ thống thư viện. Cái khó của DDC là việc chọn lọc và xác định chỉ số phân loại duy nhất cho mỗi tài liệu. Trong khi thế giới DDC là phong phú thì việc quy định xác lập chỉ số phân loại càng “đắt giá” và tạo không ít “bâng khâng” cho cán bộ biên mục.

Đặc điểm chung nhất là một số đề mục, phân mục của các lớp chính trong DDC quá chi tiết chưa thật sự phù hợp với điều kiện xuất bản tại Việt Nam. Ngược lại một số chủ đề, chuyên ngành lại không nhiều đề mục, phân mục phản ánh, cán bộ biên mục có "cảm giác" thiếu chỉ số phân loại cơ bản hoặc chỉ số được ghép thêm để phân loại. Bài viết đề cập một số vấn đề về việc phân loại tài liệu khoa học xã hội và chủ đề về Đảng Cộng sản Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Trong lớp 300 - Khoa học xã hội có nhiều nội dung đề mục liên quan với nhau, tùy thuộc vào đối tượng, chủ thể phản ánh. Ví dụ: Vấn đề giới, nếu được xét góc độ xã hội thì khác với chủ thể kinh tế và cả luật pháp, có khi liên quan đến vấn đề tâm lý học và cả hành chính công. Tuy nhiên, ở lớp 300, nhiều chỉ số phân loại nên dừng lại ở mức độ chung, ví dụ: đề mục 305 - Các nhóm xã hội chỉ dùng các chỉ số cơ bản 305.23 - 305.26 để chỉ nhóm tuổi; 305.81 - 305.89 để chỉ nhóm sắc tộc và dân tộc cụ thể (không mở rộng các chỉ số chi tiết). Đề mục 340 - Luật pháp và 350 - Hành chính công và khoa học quân sự có nhiều mối quan hệ mật thiết. Ở đây, chúng ta tạm chấp nhận điều kiện tài liệu về Luật và các văn bản dưới luật như Nghị định của Quốc Hội, Văn bản chỉ đạo thực hiện của Chính phủ, các Bộ, cơ quan ngang Bộ về việc thực hiện chế tài, bộ luật cụ thể đều được sử dụng chỉ số phân loại cơ bản tương thích với nội dung chủ đề luật. Với những tài liệu bao gồm nhiều bộ luật, việc vận dụng nguyên tắc ưu tiên, ứng dụng là cần thiết. Có thể chọn chỉ số cơ bản bao hàm các nội dung liên quan của các bộ luật có trong tài liệu. Ví dụ: Tài liệu về thuế, thu nhập, luật kinh doanh bất động sản và luật xây dựng có thể chọn chỉ số chung là 343; Các luật và pháp lệnh trong lĩnh vực văn hóa, xã hội, giáo dục, thể thao, du lịch, khoa học công nghệ và môi trường: 344.597; Những qui định về cầm cố, thế chấp tài sản (tập hợp văn bản hiện hành): 346.597 04.  Như vậy, bạn đọc có thể tìm đến nội dung chính văn và các văn bản liên quan đến ngành luật cụ thể. Đề mục 350 chỉ dành những tài liệu về công tác tổ chức, quản lý Nhà nước, về việc ban hành và thực hiện các chính sách phát triển kinh tế xã hội trong giai đoạn hiện đại và dự báo tương lai.

Đề mục 390: Phong tục, nghi thức, văn hóa dân gian, chuyển tải và phản ánh những vấn đề về nghiên cứu dân gian với khía cạnh văn hoá vật thể, phi vật thể, phong tục, nghi thức dân gian. Những vấn đề chuyên sâu nghiêng về nội dung nghệ thuật kiến trúc, bày trí, nghệ thuật âm nhạc - vũ thuật dân gian đưa về lớp 700. Và khi sử dụng chỉ số cơ bản của lớp 700, hạn chế các chỉ số phân loại chi tiết, tuỳ thuộc rất nhiều vào dung lượng tài liệu theo chuyên đề, chuyên ngành mà thư viện hiện có (nhất là đối với thư viện cấp huyện). Ví dụ: Ca dao, tục ngữ thành ngữ, câu đố Chăm: 398.209 597; Văn hóa ứng xử của người Giẻ - Triêng: 395. 095 97; Dân ca Cao Lan: 782.421 62. Dùng bảng phụ thứ 2 trong việc ghép thêm vào chỉ số cơ bản, đối với các thư viện tỉnh nên hướng đến khu vực địa lý các châu, các nước, đặc biệt là của Việt Nam nói chung. Tránh việc chia nhỏ chỉ số phân loại đầy đủ bằng cách sử dụng chi tiết bảng phụ thứ 2 như đã có trong DDC. Điều này tạo cơ sở tập hợp các thông tin chuyên đề, tạo điều kiện bạn đọc tra tìm tài liệu. Ví dụ: Tài liệu về dân ca Việt Nam; Phong tục các nước Đông Nam Á; Các hình thức nghi lễ các nước Nam Mỹ...

Trong lớp 300 - Khoa học xã học còn rất nhiều vấn đề cần bàn luận và đưa ra những giải pháp thiết yếu giúp cho cán bộ biên mục dễ dàng hơn trong việc chọn lựa các chỉ số phân loại như: vấn đề tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội, nghề nghiệp ở Việt Nam và các nước khuynh hướng xã hội chủ nghĩa...

Với tài liệu về Đảng cộng sản Việt Nam và chủ tịch Hồ Chí Minh, tác giả bài viết xin đưa ra một số chủ kiến như sau:

Chỉ số cơ bản 324.259 707 là dành riêng cho Đảng Cộng sản Việt Nam. Chỉ số 324.259 702 các Đảng phái tồn tại trong lịch sử, trước 1975 và nay không còn. Phần chi tiết về Văn kiện Đại hội, công tác tổ chức xây dựng và phát triển Đảng, sự lãnh đạo của Đảng trên các lĩnh vực kinh tế văn hoá xã hội và các mặt hoạt động khác đều thể hiện trong chỉ số 324.259 707 1. Tuy nhiên đây là chỉ số dành cho những tài liệu bao gồm nhiều đề tài hoặc một đề tài mà trải qua nhiều giai đoạn lịch sử, thời kỳ của Đảng. Những vấn đề cụ thể gắn với một thời kỳ nhất định của Đảng như 1936-1939, thời kỳ xây dựng CNXH ở miền Bắc, thời kỳ đấu tranh thống nhất đất nước, và công cuộc đổi mới hiện nay... cần sử dụng các chỉ số của thời kỳ tương ứng. Các tài liệu về tiểu sử, sự nghiệp và hoạt động cách mạng của các lãnh tụ Đảng qua các thời kỳ cần sử dụng chỉ số chung 324.259 707 09. Nhưng những tài liệu của các lãnh tụ về từng vấn đề cụ thể hoặc tập hợp nhiều vấn đề của Đảng thì sử dụng các chỉ số của từng thời kỳ. Điều này phù hợp với việc tạo lập thư mục chuyên đề về Đảng.

Với tài liệu Chủ tịch Hồ Chí Minh, DDC đã tạo ra nhiều tình huống phân cấp trong việc chọn lựa chỉ số phân loại. Một số vấn đề mang tính trọng tâm về tài liệu Chủ tịch Hồ Chí Minh có thể được tóm lược như sau:

+ Tài liệu về tiểu sử thân thế sự nghiệp nên chọn chỉ số 324.259 707 09 hay 959.703 109 2.

+ Tài liệu về Tư tưởng Hồ Chí Minh (dù đề cập đến chủ đề nào hay lĩnh vực nào) đều sử dụng chung 335.434 6.

+ Những tác phẩm cá biệt hay văn tập chuyên đề của Chủ tịch Hồ Chí Minh mang tính sử kiện và giá trị lịch sử (gắn liền với công cuộc xây dựng CNXH miền Bắc và đấu tranh giải phóng dân tộc) thì sử dụng chỉ số 959.704 và của từng giai đoạn, ví dụ: Thư gởi Tổng thống Mỹ Giôn Xơn; Các bài viết chính luận đấu tranh thống nhất đất nước; Di chúc; Bản tuyên ngôn độc lập...

Nhưng theo qui cách DDC thì phân loại theo chủ đề, ngành thì linh hoạt với những tài liệu của Bác thuộc về ngành nào thì đưa về chỉ số ngành đó. Ví dụ: Bác Hồ với sự nghiệp trồng người; Bác Hồ với thương binh, liệt sĩ...

Những tác phẩm của Bác mang tính văn học (thơ ca, truyện ký...) sử dụng chỉ số 800 - Văn học và tu từ học. Với tài liệu lịch sử nghiên cứu phê bình về tác phẩm mang tính văn học của Bác nên sử dụng lớp 800. Ví dụ: Những suy nghĩ mới về Nhật ký trong tù, Vần thơ của Bác vần thơ thép; Cảm nhận từ truyện ký Hồ Chí Minh...

Tài liệu Hồ Chí Minh ở nước ta hiện nay rất phong phú và đa dạng về hình thức (ảnh, bút tích, nhạc, họa, từ điển - bách khoa, bảng tra cứu...). Có thể sử dụng bảng tiểu phân mục chung dành riêng cho tác phẩm của Hồ Chí Minh, tuy nhiên tuỳ thuộc vào qui tắc sử dụng của DDC - đây là vấn đề cần đặt ra. Ví dụ sử dụng các ký hiệu 01, 022, 03, 05, 07, 092 cho các tài liệu tập ảnh, từ điển bách khoa, giáo trình...

Trên đây là một số suy nghĩ của người viết về vấn đề phân loại tài liệu khoa học xã hội, Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh theo DDC ấn bản 14 rút gọn. Bàn luận một cách nghiêm túc, điều nghiên một cách cẩn thận để tìm ra những điểm mấu chốt chung nhất trong việc phân loại tài liệu là hướng đến việc tạo lập cơ sở dữ liệu, biên mục thống nhất. Chúng ta bước vào thế giới DDC là chấp nhận những thách thức và tiếp nhận những ưu điểm mà DDC đã tạo lập trên bước đường chinh phục thế giới tri thức nhân loại mà tài liệu hàm chứa, mang lại. Điều cốt lõi của vấn đề là tạo ra sự hoàn thiện về nội dung, hoàn mỹ về nghệ thuật, hoàn bị về học thuật của phân loại tài liệu theo DDC chỉ nhằm phục vụ nhu cầu tra cứu tìm tin của bạn đọc sao cho nhanh chóng, thuận lợi, khoa học và tốt nhất. Chắc chắn những điều bài viết đề cập cần có nhiều ý kiến trao đổi, phân tích, bàn luận. DDC vì thế trở nên cần thiết và gần gũi với những người làm công tác thư viện nói chung và cán bộ biên mục nói riêng hơn bao giờ hết.

_______________

Trương Kim Bạ (Thư  viện tỉnh Bạc Liêu)

(Nguồn: Tạp chí Thư viện)