BẢO TỒN DI SẢN THÔNG QUA ĐỔI MỚI: DỰ ÁN SÁCH DI SẢN TÍCH HỢP AI CỦA VINUNI - MÔ HÌNH KỂ CHUYỆN NHÂN VĂN SỐ TRONG GIÁO DỤC ĐẠI HỌC

ThS. Tony Tin

Giám đốc Trung tâm Thư viện, Trường Đại học VinUni

ThS. Hà Tố Tâm

Trung tâm Thư viện, Trường Đại học VinUni
______________________________________

Tóm tắt: Trong bối cảnh giáo dục đại học đổi mới liên tục, các trường đại học vừa phải giữ gìn bản sắc vừa ứng dụng công nghệ để thu hút thế hệ sinh viên thời đại số. Dự án Sách Di sản tích hợp AI của VinUni là mô hình tiên phong, kết hợp trí tuệ nhân tạo (AI), thực tế ảo tăng cường (AR) và kể chuyện nhập vai nhằm lưu giữ khoảnh khắc lịch sử, nuôi dưỡng tinh thần lãnh đạo nhân văn và tăng cường kết nối sinh viên. Dự án được triển khai bởi sinh viên, giảng viên và nhân viên thư viện trường Đại học VinUni, biến việc tìm hiểu di sản thành trải nghiệm sống động, lấy người học làm trung tâm. Bài viết phân tích thiết kế, hạ tầng, tác động giáo dục và khả năng mở rộng, đồng thời khẳng định vai trò tiên phong của thư viện đại học trong chuyển đổi số dựa trên giá trị.

1. Giới thiệu

Các thư viện học thuật từ lâu đã giữ vai trò quan trọng trong việc lưu trữ và bảo tồn thông tin lịch sử của tổ chức. Tuy nhiên, trong bối cảnh công nghệ phát triển nhanh chóng, các phương thức lưu trữ truyền thống ngày càng bộc lộ hạn chế, khó đáp ứng nhu cầu của thế hệ người học trẻ vốn quen thuộc với trải nghiệm số và tương tác.

Quá trình chuyển đổi số trong giáo dục đại học đã định hình kỳ vọng mới của thế hệ Z và Alpha, những người mong muốn tiếp cận nội dung trực quan, tương tác và cá nhân hóa. Nắm bắt xu thế đó, Dự án Sách Di sản tích hợp AI của VinUni được phát triển như một giải pháp sáng tạo thay thế cho cách lưu giữ di sản truyền thống. Thông qua việc kết hợp công nghệ và giá trị nhân văn, dự án tái hiện ký ức tổ chức dưới dạng một trải nghiệm học tập nhập vai, giúp người học chủ động gắn kết và khám phá những câu chuyện lịch sử mang tính giáo dục sâu sắc.

Dự án ghi lại hành trình hình thành và phát triển của Trường Đại học VinUni, đồng thời được thiết kế như một mô hình tích hợp các công nghệ hiện đại gồm trí tuệ nhân tạo (AI), thực tế ảo tăng cường (AR) và kỹ thuật kể chuyện số. Thông qua sự kết hợp này, dự án không chỉ góp phần nâng cao năng lực số cho người học mà còn khơi dậy tinh thần lãnh đạo nhân văn và mở rộng khả năng tiếp cận tri thức cho cộng đồng. Bài viết tập trung phân tích toàn diện nền tảng khái niệm, phương thức triển khai công nghệ cũng như những tác động sư phạm mà Dự án mang lại.

2. Bối cảnh và tổng quan tài liệu

Bối cảnh giáo dục đại học hiện nay đang được định hình lại bởi hai áp lực song song: sự phát triển nhanh chóng của khoa học - công nghệ và những kỳ vọng ngày càng cao về chất lượng giáo dục - đào tạo. Thực tế này đặt ra yêu cầu cấp thiết cho quá trình chuyển đổi số, không chỉ dừng lại ở việc ứng dụng công nghệ mới, mà còn bao gồm việc chuẩn hóa cách thức các cơ sở giáo dục tạo ra, truyền tải và lưu giữ tri thức (Bates, 2019). Sự thay đổi này thể hiện rõ nhất trong lĩnh vực lưu trữ di sản tổ chức, nơi các phương pháp lưu giữ truyền thống, tĩnh tại ngày càng khó hấp dẫn thế hệ sinh ra trong kỷ nguyên số, vốn đã quen thuộc với những trải nghiệm học tập năng động, tương tác và được cá nhân hóa (Prensky, 2001).

Để đáp ứng thách thức này, nhiều xu hướng kết hợp công nghệ với phương pháp sư phạm đã ra đời, tạo nền tảng học thuật cho sự phát triển của Dự án Sách Di sản tích hợp AI tại VinUni. Trước hết, kể chuyện kỹ thuật số được xem như một phương pháp sư phạm hiệu quả, khi kết hợp nghệ thuật kể chuyện với công nghệ đa phương tiện nhằm tạo ra những trải nghiệm học tập nhập vai, giàu cảm xúc và khó quên (Robin, 2008). Trong môi trường thư viện đại học, các chương trình kể chuyện số đã chứng minh khả năng dân chủ hóa việc ghi chép và diễn giải lịch sử, bằng cách đưa tiếng nói của các nhóm thiểu số hoặc ít được chú ý vào dòng chảy ký ức, từ đó mang lại cái nhìn toàn diện và đa chiều hơn về lịch sử tổ chức (ACRL, n.d.).

Thứ hai, việc tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) và thực tế ảo tăng cường (AR) vào môi trường học thuật mở ra tiềm năng to lớn cho quá trình chuyển đổi số trong giáo dục đại học. Ứng dụng AI trong thư viện không chỉ giới hạn ở việc tự động hóa các hoạt động hậu trường, mà còn mở rộng sang các dịch vụ hướng tới người dùng, chẳng hạn như hỗ trợ nghiên cứu cá nhân hóa hay tóm tắt nội dung thông minh, góp phần nâng cao và bổ trợ cho những dịch vụ thư viện truyền thống (ACRL Instruction Section, 2024). Song song đó, AR tạo ra cầu nối giữa không gian vật lý và không gian số, mang đến trải nghiệm học tập tương tác theo ngữ cảnh, giúp sinh viên chủ động khám phá, tăng cường hiểu biết về nguồn lực và môi trường trong khuôn viên trường (Kunkel, 2024).

Cuối cùng, những tiến bộ công nghệ này diễn ra đồng thời với yêu cầu ngày càng rõ rệt về giáo dục dựa trên giá trị. Trong bối cảnh xã hội toàn cầu phức tạp, các cơ sở giáo dục không chỉ cung cấp kiến thức mà còn cần thiết kế chương trình học có chủ đích, tích hợp tư duy đạo đức, phát triển nhân cách và bồi dưỡng tinh thần công dân toàn cầu (Bosio, 2019).

Cách tiếp cận này khẳng định rằng giáo dục không chỉ dừng lại ở việc truyền đạt tri thức, mà còn phải nuôi dưỡng những giá trị cốt lõi cần thiết để hình thành thế hệ lãnh đạo có trách nhiệm, chẳng hạn như trung thực, tôn trọng và dũng cảm (International Center for Academic Integrity, n.d.). Mặc dù đã có nhiều nghiên cứu riêng lẻ về các khía cạnh công nghệ, kể chuyện số hay giáo dục giá trị, Dự án Sách Di sản tích hợp AI của VinUni được định vị tại một điểm hội tụ đặc biệt. Dự án này lấp đầy khoảng trống học thuật bằng cách đề xuất một mô hình tổng thể, không chỉ ứng dụng các công nghệ tiên tiến như AI và AR, mà còn tích hợp chúng để phục vụ sứ mệnh giáo dục dựa trên giá trị, được xây dựng từ nền tảng nhân văn sâu xa. Nhờ vậy, Dự án trở thành một nghiên cứu tình huống quan trọng, minh chứng cho cách các cơ sở giáo dục có thể khai thác công nghệ một cách chiến lược, vừa thúc đẩy đổi mới, vừa bảo tồn và làm giàu thêm bản sắc cùng sứ mệnh cốt lõi của mình.

3. Phương pháp nghiên cứu và khung lý thuyết

Dự án được triển khai theo phương pháp nghiên cứu hành động có sự tham gia, nhấn mạnh vào thiết kế hợp tác và quá trình phát triển lặp đi lặp lại. Cách tiếp cận này đảm bảo sản phẩm cuối cùng phản ánh chân thực tiếng nói và nhu cầu của cộng đồng VinUni. Nghiên cứu kết hợp cả phương pháp định tính và định lượng, bao gồm phỏng vấn các bên liên quan, thảo luận nhóm tập trung và phân tích dữ liệu hành vi người dùng.

Cơ sở lý thuyết của Dự án dựa trên học thuyết kiến tạo, đề cao vai trò chủ động của người học trong việc kiến tạo tri thức. Điều này thể hiện qua thiết kế tương tác của sản phẩm, cho phép người dùng tự do khám phá các câu chuyện lịch sử theo nhịp độ riêng. Bên cạnh đó, Dự án còn vận dụng giáo dục dựa trên giá trị, gắn với sáu nguyên tắc cốt lõi của liêm chính học thuật: trung thực, tin cậy, công bằng, tôn trọng, trách nhiệm và dũng cảm (International Center for Academic Integrity, n.d.).

Sự kết hợp giữa tiếp cận kiến tạo và giáo dục dựa trên giá trị đã hình thành một khung lý thuyết tích hợp, giúp xây dựng trải nghiệm học tập vừa kích thích trí tuệ, vừa nuôi dưỡng nền tảng đạo đức cho người học.

4. Thiết kế dự án và khung công nghệ

Dự án được xây dựng theo một cấu trúc nội dung gồm bốn giai đoạn phát triển: “Tầm nhìn và sứ mệnh” (2014-2019), “Nỗ lực của nhà trường” (2020-2023), “Thành tựu của sinh viên” (2023) và “Mục tiêu tương lai” (từ 2024 trở đi). Trên nền tảng này, Dự án đã tích hợp đa dạng nhiều công nghệ tiên tiến, tạo nên một mô hình lưu giữ và truyền tải di sản vừa hệ thống vừa giàu tính tương tác, bao gồm:

- Chatbot tích hợp AI: Đóng vai trò như một hướng dẫn viên ảo, hỗ trợ tương tác theo thời gian thực và giúp người dùng khám phá nội dung theo cách cá nhân hóa.

- Sách lật kỹ thuật số: Nền tảng song ngữ (Anh - Việt) được sử dụng làm giao diện chính, tích hợp chức năng đọc to bằng giọng AI cùng khả năng nhúng nội dung đa phương tiện.

- Thực tế ảo tăng cường (AR): Các điểm kích hoạt AR trong phiên bản in mở ra nội dung bổ sung như video và mô hình 3D, mang lại trải nghiệm đọc kết hợp sinh động.

- Công nghệ NFC: Cho phép người dùng truy cập nhanh phiên bản sách nói chỉ bằng một chạm, nâng cao sự tiện lợi và khả năng tiếp cận.

- Bảo tàng Vũ trụ ảo (Metaverse): Không gian 3D nhập vai, nơi người dùng có thể khám phá câu chuyện VinUni thông qua mô phỏng không gian và các trải nghiệm tương tác.

- Nền tảng gắn kết cộng đồng: Bảng Padlet công khai, tạo cơ hội để người dùng chia sẻ ý tưởng, câu chuyện và góc nhìn, từ đó mở rộng hình thức kể chuyện mang tính cộng tác.

- Khóa học do AI xây dựng: Một khóa học về đạo đức được thiết kế linh hoạt bằng AI, nhằm tăng cường mức độ tham gia và tương tác của người học.

- Yếu tố trò chơi hóa: Bao gồm nhiều trò chơi tương tác như đố vui kiểu Jeopardy, trò ghép hình trí nhớ và trò chơi 3D, giúp củng cố kiến thức thông qua trải nghiệm vui nhộn.

5. Tác động sư phạm và kết quả giáo dục

Tác động sư phạm của Dự án được đo lường thông qua một khung đánh giá toàn diện do nhóm VinUni Library C Legacy Team (2025) xây dựng. Kết quả phân tích chỉ ra rằng Dự án đã tạo ra những ảnh hưởng tích cực và có ý nghĩa sâu rộng, không chỉ đối với trải nghiệm học tập của sinh viên mà còn đối với cách cộng đồng học thuật nhìn nhận vai trò của thư viện trong đổi mới giáo dục.

- Sinh viên: 87% người tham gia cho biết họ đã hiểu biết sâu sắc hơn về các nguyên tắc sáng lập của Trường Đại học VinUni. Tỷ lệ sinh viên gắn kết giá trị của Nhà trường với mục tiêu cá nhân và nghề nghiệp cũng tăng mạnh, từ 34% trước khi tham gia lên 78% sau khi tham gia.

- Tư duy đạo đức: Dự án có tác động đáng kể đến năng lực tư duy đạo đức, thể hiện ở sự cải thiện rõ rệt khả năng nhận diện các khía cạnh đạo đức trong những vấn đề phức tạp, đặc biệt thông qua khóa học về liêm chính học thuật.

- Giảng viên và nhân viên: Giảng viên báo cáo rằng họ đã hiểu biết sâu hơn về các phương pháp sư phạm đổi mới, đồng thời thúc đẩy những hợp tác liên ngành mới. Đội ngũ thư viện cũng phát triển đáng kể chuyên môn trong việc ứng dụng các công nghệ mới.

- Cộng đồng và cựu sinh viên: Dự án đã tăng cường kết nối cộng đồng, thể hiện ở mức tăng 45% số lượng cựu sinh viên tham dự sự kiện trực tuyến và 62% trong đóng góp cho các chương trình cố vấn.

6. Phân tích so sánh và đánh giá yếu tố đổi mới

Điểm đổi mới của Dự án Sách Di sản tích hợp AI tại VinUni được thể hiện rõ nhất khi đặt trong sự so sánh với các mô hình giáo dục hiện có. Phân tích so sánh (xem Bảng 1) cho thấy những ưu thế nổi bật và khác biệt của Dự án. Khác với các ấn phẩm lưu trữ truyền thống vốn tĩnh tại, Dự án mang lại tính linh hoạt và khả năng tương tác cao, cho phép người học chủ động tham gia vào quá trình khám phá tri thức. So với các khóa học trực tuyến đại trà (MOOCs), Dự án được xây dựng trong bối cảnh tổ chức cụ thể của VinUni, đồng thời tích hợp sâu sắc giáo dục dựa trên giá trị. Trái ngược với các hệ thống học tập ứng dụng AI độc lập, dự án cung cấp một trải nghiệm đa phương thức, kết hợp nhiều công nghệ tiên tiến (AI, AR, kĩ thuật kể chuyện số), tạo nên một mô hình học tập toàn diện và khác biệt.

Bảng phân tích so sánh các mô hình giáo dục

7. Thử thách, giải pháp và bài học kinh nghiệm

Trong quá trình triển khai, dự án đã đối mặt với nhiều thách thức và từ đó rút ra những bài học kinh nghiệm quan trọng. Về mặt kỹ thuật, khó khăn chủ yếu nằm ở việc tích hợp các nền tảng và bảo đảm khả năng mở rộng. Thách thức này được khắc phục bằng cách phát triển API tùy chỉnh và chuyển đổi hệ thống sang lưu trữ trên nền tảng đám mây, giúp tăng tính linh hoạt và ổn định.

Về phát triển nội dung, vấn đề lớn nhất là tìm được sự cân bằng giữa tính chính xác lịch sử và sự hấp dẫn trong cách kể chuyện. Nhóm Dự án đã giải quyết bằng cách xây dựng hướng dẫn biên tập chi tiết và áp dụng quy trình đánh giá cộng đồng, qua đó vừa bảo đảm độ tin cậy học thuật, vừa duy trì tính cuốn hút đối với người học. Các bài học kinh nghiệm rút ra bao gồm:

- Gắn kết cộng đồng và thiết kế có sự tham gia là yếu tố then chốt, bảo đảm sản phẩm cuối cùng phản ánh đúng nhu cầu và giá trị của người sử dụng.

- Tích hợp công nghệ cần mang tính chiến lược, tập trung phục vụ mục tiêu sư phạm và trải nghiệm học tập, thay vì chỉ chạy theo xu hướng công nghệ.

- Kế hoạch bền vững phải được xây dựng ngay từ đầu, bao gồm mô hình tài chính rõ ràng và quy trình bảo trì, để bảo đảm Dự án có thể vận hành lâu dài.

- Tính linh hoạt và khả năng thích ứng là điều kiện cần thiết giúp các dự án đổi mới vượt qua thách thức và thích nghi với bối cảnh thay đổi nhanh chóng.

8. Kết luận và định hướng tương lai

Dự án Sách Di sản tích hợp AI của VinUni đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc kết hợp công nghệ tiên tiến với giáo dục dựa trên giá trị. Dự án chứng minh rằng thư viện học thuật có thể đóng vai trò tiên phong trong đổi mới giáo dục, đồng thời vẫn duy trì sứ mệnh cốt lõi là thúc đẩy nghiên cứu học thuật liêm chính. Thành công trong việc thu hút sự tham gia của nhiều bên liên quan đã khẳng định sức mạnh của cách tiếp cận dựa trên sự tham gia trong công tác bảo tồn di sản.

Các kết quả sư phạm đạt được cũng củng cố nền tảng lý thuyết của Dự án trong học tập kiến tạo và giáo dục dựa trên giá trị. Ý nghĩa của Dự án đối với ngành thư viện học thuật là sâu rộng: thư viện không chỉ còn là nơi lưu trữ thông tin mà còn trở thành tác nhân kiến tạo, góp phần dẫn dắt sự chuyển đổi của tổ chức.

Trong tương lai, nghiên cứu sẽ tập trung vào việc đánh giá tác động dài hạn của Dự án, so sánh hiệu quả giữa các cách tiếp cận tích hợp công nghệ khác nhau, cũng như khảo sát khả năng nhân rộng mô hình trong những bối cảnh tổ chức đa dạng. Sự thành công và tiềm năng mở rộng của Dự án hứa hẹn mang lại những hiểu biết giá trị, đóng góp vào sự phát triển của lĩnh vực công nghệ giáo dục và giáo dục dựa trên giá trị./.

Tài liệu tham khảo

1. ACRL. (n.d.). Keeping up with... Digital storytelling. American Library Association. Retrieved from https://www.ala.org/acrl/publications/keeping_up_with/storytelling
2. ACRL Instruction Section. (2024). Tips and trends: AI developments and resources for academic librarians. American Library Association. Retrieved from https://acrl.ala.org/IS/tips-and-trends-ai-developments-and-resources-for-academic- librarians/
3. Bates, A. W. (2019). Teaching in a digital age: Guidelines for designing teaching and learning (2nd ed.). Tony Bates Associates Ltd.
4. Bosio, E. (2019, September 28). The need for a values-based university curriculum. University World News. https://www.universityworldnews.com/post.php?story=2019092415204357
5. International Center for Academic Integrity (n.d.). Fundamental values project. Retrieved from https://www.academicintegrity.org/fundamental-values/
6. Kunkel, L. (2024, September 3). Optimizing reality: Bringing AR to academia. American Libraries Magazine. https://americanlibrariesmagazine.org/2024/09/03/augmented-reality/
7. Prensky, M. (2001). Digital natives, digital immigrants. On the Horizon, S(5), 1–6.
8. Robin, B. R. (2008). Digital storytelling: A powerful technology tool for the 21st century classroom. Theory Into Practice, 47(3), 220–228.
9. VinUni Library C Legacy Team. (2025). VinUni legacy project - Impact report. Padlet. https://padlet.com/Vinunilibrary/padlet-9zb2vaxsy0p0awfu

< Prev		Next >